80 rocznica zagłady opatowskich Żydów. Uroczystości 23 października. Wśród gości przedstawiciele organizacji z Izraela i Kanady.

Wydarzenie rozpocznie msza w kolegiacie pod wezwaniem świętego Marcina w Opatowie. Po nabożeństwie odbędzie się spotkanie przedstawicieli samorządu miasta z gośćmi z Izraela i Kanady. W tym dniu do miasta przyjadą potomkowie opatowskich Żydów.
Uczestnicy uroczystości przejdą ulicami miasta, które przed II wojną światową stanowiły centrum życia żydowskiej społeczności i gdzie w czasie wojny Niemcy utworzyli getto.

O godzinie 14:30 zaplanowano ceremonię upamiętnienia na cmentarzu żydowskim pod przewodnictwem rabina, która odbędzie się przy nowym, symbolicznym lapidarium, złożonym z macew – nagrobków żydowskich. Do udziału w uroczystości zaproszeni zostali: naczelny rabin Polski Michael Schudrich, przewodniczący Rady do spraw Dialogu Religijnego Konferencji Episkopatu Polski biskup Rafał Markowski oraz biskup sandomierski Krzysztof Nitkiewicz.

Wydarzenie zwieńczy koncert pieśni chasydzkich w wykonaniu kantora Symchy Kellera z muzykami – w opatowskiej restauracji „Żmigród” o godzinie 17.
Obchody rocznicowe organizują wspólnie: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Opatowskiej i Urząd Miasta i Gminy w Opatowie.

Nowe lapidarium na dawnym cmentarzu żydowskim, przy którym odbędzie się ceremonia upamiętnienia, powstało z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej. Miejsce pamięci tworzy około 200 fragmentów macew, odnalezionych w różnych częściach Opatowa i w jego okolicy.

W inwentaryzacji nagrobków i w odczytaniu ich symboliki, pomogli specjaliści z Ośrodka Brama Grodzka – Teatr NN w Lublinie, którzy pracowali pod kierunkiem profesora Andrzeja Trzcińskiego. Najstarsze fragmenty kamiennych płyt pochodzą z początku XVII wieku. Naukowcy, którzy na początku września gościli w Opatowie, podzielili je na grupy – te, które znajdowały się na grobach kobiet (leżą po lewej stronie lapidarium) i mężczyzn (posadowiono je po prawej stronie). W kilkunastu przypadkach połączono w całość rozbite fragmenty tych samych macew.

Na wsparcie finansowe realizacji projektu Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Opatowskiej uzyskało grant w wysokości 6 tysięcy złotych, w konkursie Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce. Niezbędne było uzyskanie uzgodnień i zezwoleń administracyjnych, a projekt wykonano zgodnie z zasadami judaizmu dotyczącymi cmentarzy – co konsultowano z gminą żydowską (między innymi nie można było wykonywać głębokich wykopów). Prace przy lapidarium wykonywało między innymi opatowskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej.

Na cmentarzu żydowskim w Opatowie, który przez ponad 400 lat był miejscem pochówku miejscowych Żydów, pod koniec lat 50. znajdowało się około tysiąca kamiennych nagrobków. W 1956 roku nekropolię oficjalnie zamknięto, a jej teren – na wniosek władz miasta – przeznaczono na park miejski. Płyty nagrobne, usunięte z cmentarza, wykorzystywano między in do wzmocnienia podbudowy murów w mieście, umacniano nimi koryto rzeki; posłużyły także za materiał budowlany na prywatnych posesjach.

Jesienią 1989 roku dzięki staraniom społeczników z Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej oraz pomocy ówczesnych władz Opatowa i pracowników Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, na terenie dawnego cmentarza żydowskiego utworzono niewielkie lapidarium, z kilkunastoma macewami, wmurowanymi w betonowe podstawy.

Zobacz zdjęcia z lapidarium

W 2012 roku, aby zapewnić godne traktowanie terenu dawnego cmentarza, samorząd Opatowa przyjął nowy regulamin korzystania z parku miejskiego. Był to efekt ugody sądowej z Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego w Warszawie, która reprezentowała w tej sprawie Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich. W zamian za prawa do tego terenu gmina Opatów zobowiązała się do przypomnienia mieszkańcom o jego religijnym charakterze.

Żydzi zaczęli osiedlać się w Opatowie w XVI wieku, a w latach 30. XVII wieku powstała tu gmina żydowska. Od II połowy XVIII wieku Opatów stał się ważnym ośrodkiem chasydyzmu. Przez stulecia opatowscy Żydzi zajmowali się handlem, rzemiosłem; byli właścicielami zakładów przemysłowych, urzędnikami, nauczycielami, lekarzami. W 1939 r. stanowili ponad połowę ludności miasta – około 5,8 tysięcy osób. Według szacunków w pierwszych latach II wojny światowej wskutek wojennej migracji i przesiedleń w Opatowie mieszkało ponad 8 tysięcy Żydów. 22 października 1942 roku Niemcy wypędzili mieszkańców utworzonego tu wcześniej getta na stację kolejową do położonych kilkanaście kilometrów dalej Jasic, skąd wywieziono ich do obozu w Treblince i zamordowano. Okupację przeżyło około 350 przedstawicieli żydowskiej społeczności Opatowa.